มาตรฐาน GMP คืออะไร? ทำไมโรงงานต้องผ่าน GMP?

ผู้ประกอบการที่ต้องการสร้างโรงงานขึ้นมา ควรทำความเข้าใจและรับทราบเกี่ยวกับกฏเกณฑ์ในการควบคุมโรงงาน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง มาตรฐาน GMP คืออะไร เป็นสิ่งที่ต้องทราบเช่นกัน เนื่องจาก GMP คือระบบมาตรฐานที่แสดงให้เห็นว่าโรงงานนั้น ๆ มีการควบคุมการผลิตที่มีคุณภาพมากเพียงพอ

GMP ถูกออกแบบมาเพื่อลดความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นได้ในกระบวนการผลิตยา อาหารเสริม หรืออื่น ๆ ให้ลดน้อยลงที่สุด เพราะฉะนั้น ในบทความนี้ จะพามาดูกันว่า GMP คืออะไร? มีองค์ประกอบอย่างไร? และโรงงานต้องเตรียมพร้อมอย่างไรเพื่อให้ผ่านมาตรฐาน GMP

GMP ย่อมาจาก Good Manufacturing Practice คือ หลักปฏิบัติในการผลิตอาหารอย่างมีคุณภาพและคำนึงถึงความปลอดภัยสูงสุด เป็นมาตรฐานที่สามารถรับรองได้ว่ากระบวนการผลิตมีการควบคุมคุณภาพอย่างสม่ำเสมอในทุก ๆ ขั้นตอน ตั้งแต่แหล่งวัตถุดิบ การผลิต การใช้เครื่องมือหรืออุปกรณ์ ไปจนถึงการเก็บรักษาและการขนส่งไปยังผู้บริโภค

มาตรฐานที่ GMP ให้ความสำคัญเป็นอันดับแรก ๆ เลยคือ การลดความเสี่ยงของการผลิตอาหารที่ไม่ได้คุณภาพ ซึ่งไม่สามารถตรวจสอบได้ชัดเจนจากการทดลองผลิตภัณฑ์ที่สำเร็จแล้ว ยกตัวอย่างเช่น เกิดการปนเปื้อนในผลิตภัณฑ์ ซึ่งอาจจะส่งผลเสียต่อร่างกายไปจนถึงทำให้ผู้บริโภคเสียชีวิตได้ นอกจากนี้ GMP ยังเข้มงวดในเรื่องของการอบรมพนักงานทุกภาคฝ่าย เพื่อให้กระบวนการทำงานส่งผลดีต่อการผลิตด้วย

GMP ถือเป็นระบบมาตรฐานสำหรับการตั้งโรงงานแบบพื้นฐาน ซึ่งสามารถสนับสนุนให้โรงงานเข้าสู่มาตรฐานที่เข้มงวดมากกว่าได้ เช่น Specific GMP, HACCP, เครื่องหมาย ISO เป็นต้น

หลังจากทราบแล้วว่า GMP คืออะไร? มาดูกันต่อเกี่ยวกับประเภทของมาตรฐาน GMP ได้เลย! โดยมาตรฐาน GMP จะแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก ๆ คือ

• GMP สุขลักษณะทั่วไป (General GMP)
  

  เป็นมาตรฐาน GMP ที่นำมาใช้กับอาหารทุกประเภท เป็นหลักพื้นฐานสำหรับการตรวจสอบสุขลักษณะของอาหารทั่วไป

• GMP เฉพาะผลิตภัณฑ์ (Specific GMP)
  

  เป็นมาตรฐานที่มีข้อปฏิบัติเพิ่มเติมจาก GMP ทั่วไป ซึ่งจะถูกนำมาใช้กับอาหารที่เป็นผลิตภัณฑ์เฉพาะ

หากผู้ประกอบการโรงงานต้องการเปิดกิจการ ก็ต้องยื่นคำร้องขอการรับรอง อย. จากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ก่อน แล้วไปขอยื่นตรวจสอบโรงงานกับองค์กรอื่น ๆ ที่สำนักงาน อย. มีการอนุญาตให้ออกใบรับรอง GMP ตามกฎหมายได้ ซึ่งจะมีรายละเอียดข้อปฏิบัติที่โรงงานต้องผ่านเกณฑ์โดยสรุป ดังนี้

มาตรฐาน GMP สำหรับสถานที่ผลิตอาหาร ต้องไม่ตั้งสถานที่หรืออาคารผลิตอยู่ในที่ที่สามารถเกิดการปนเปื้อนได้ง่าย ไม่มีฝุ่นหนาแน่น ไม่ชื้นสกปรกและมีระบบระบายน้ำที่ถูกต้อง โดยจะต้องคำนึงถึงการแบ่งสัดส่วนพื้นที่ที่ชัดเจน มีระบบป้องกันสิ่งแปลกปลอม ภายในอาคารไม่คับแคบจนทำให้อาจเกิดอุบัติเหตุได้ง่าย มีแสงสว่างเพียงพอและต้องมีอุปกรณ์หรือเครื่องมือที่เกี่ยวข้องอยู่ในอาคารเท่านั้น

การจัดการเครื่องมือหรืออุปกรณ์ในการผลิตอาหาร วัสดุที่ใช้จะต้องไม่มีส่วนผสมที่เป็นอันตรายแก่ร่างกาย และมีการควบคุมการปนเปื้อนอย่างเข้มงวด ไม่ว่าจะเป็นโต๊ะ เก้าอี้ ภาชนะ หรือเครื่องมืออุปกรณ์อื่น ๆ ที่มีไว้เพื่อการผลิต ต้องทำจากวัสดุที่ไม่ทำให้เกิดสนิม ทำความสะอาดได้ง่าย และต้องมีจำนวนที่เพียงพอต่อการใช้งานด้วย

เป็นการควบคุมขั้นตอนการผลิตอย่างละเอียด เน้นความสะอาดปลอดภัยสูงสุด ตั้งแต่ขั้นตอนการรับวัตถุดิบ ส่วนผสม การขนย้าย การจัดเตรียม ผลิต บรรจุ การเก็บรักษา ไปจนถึงการขนส่งไปยังลูกค้า ซึ่งจะต้องมีมาตรการป้องกันการปนเปื้อนและบันทึกรายงานผลการตรวจผลิตภัณฑ์และวันเดือนปีที่ผลิตเอาไว้เสมอ (ต้องมีบันทึกข้อมูลเอาไว้อย่างน้อย 2 ปี)

บุคลากรและพนักงานทุก ๆ ฝ่ายย่อมต้องมีธุระส่วนตัวกันอยู่แล้ว ดังนั้น การสุขาภิบาลและสุขอนามัยจึงเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้เช่นกัน โดยโรงงานจะต้องจัดเตรียมน้ำ ห้องน้ำ อ่างล้างมือ การควบคุมและกำจัดแมลง ระบบระบายน้ำทิ้ง และระบบรองรับสิ่งที่กำจัดทิ้ง ซึ่งต้องมีจำนวนที่เพียงพอ ถูกสุขลักษณะ และเหมาะสม ไม่ให้เกิดการปนเปื้อนกับกระบวนการผลิต

เป็นมาตรการการทำความสะอาดอุปกรณ์ เครื่องมือ และสถานที่อย่างทั่วถึง โดยต้องมีการทำความสะอาดอย่างสม่ำเสมอ เลือกวิธีทำความสะอาดที่เหมาะกับอุปกรณ์และเครื่องมือแต่ละชนิด ซึ่งสารเคมีใด ๆ ก็ตามที่นำมาใช้ทำความสะอาดจะต้องมีความปลอดภัยตามหลัก พร้อมจัดเตรียมพื้นที่เก็บอุปกรณ์เหล่านี้ในพื้นที่ที่เหมาะสม

ผู้ที่เกี่ยวข้องหรือผู้ที่ปฏิบัติงานในพื้นที่จะต้องปลอดโรคติดต่อหรือโรคน่ารังเกียจตามกฏหมายของกระทรวง และต้องไม่มีบาดแผลใด ๆ ที่อาจทำให้เกิดการปนเปื้อนสู่ผลิตภัณฑ์ พนักงานทุกคนต้องสวมเสื้อผ้าที่สะอาด มีการล้างมือทุกครั้งก่อนปฏิบัติงาน เครื่องแบบสำหรับการทำงานต้องสะอาดอยู่เสมอ ไม่สวมเครื่องประดับ สวมหมวก ตาข่าย หรือผ้าคลุมผมตลอดเวลา ฯลฯ นอกจากนี้ โรงงานจะต้องมีการจัดอบรมสุขลักษณะและอบรมความรู้เกี่ยวกับการผลิตด้วย

เมื่อพูดถึงความหมายว่า GMP คืออะไร ก็ต้องมีคำถามเกี่ยวกับมาตรฐาน HACCP กันบ้าง! ซึ่งมาตรฐานสำหรับกิจการโรงงานผลิตอาหารนี้มีความแตกต่างกันเล็กน้อย คือ

                  มาตรฐาน GMP จะเน้นควบคุมมาตรฐานในการผลิตอาหาร ซึ่งเน้นความสะอาดของสถานที่ เครื่องมือ อุปกรณ์ ระบบต่าง ๆ ไปจนถึงบุคลากรในโรงงานทั้งหมด เพื่อให้ได้ผลิตภัณฑ์ที่สะอาด ปลอดภัย และได้คุณภาพ

                  ส่วน HACCP ย่อมาจาก Hazard Analysis Critical Control Point มุ่งเน้นการรับมือกับอันตราย ภาวะวิกฤต หรืออีกความหมายหนึ่งคือมาตรการควบคุมอันตรายที่สามารถเกิดขึ้นได้ ไม่ว่าจะเป็นความเสี่ยงต่าง ๆ หรือความเป็นไปได้อื่น ๆ ซึ่งจะมีข้อมูลและขั้นตอนการประเมินความเสี่ยงถึงจุดวิกฤตร่วมด้วย

ดังนั้นจึงสามารถสรุปได้ว่า GMP จะเน้นการควบคุมความปลอดภัยในกระบวนการผลิต ส่วนมาตรฐาน HACCP จะเน้นการป้องกันความเสี่ยงในการเกิดอันตรายของการผลิต เพื่อหามาตรการรับมือจุดวิกฤตนั้น อย่างไรก็ตาม โรงงานจะต้องทำความเข้าใจว่า GMP คืออะไรเพื่อให้สามารถผ่านมาตรฐานนี้ จึงจะยกระดับสู่การยื่นรับรองมาตรฐานอื่น ๆ ได้

GMP คือมาตรฐานความปลอดภัยและสุขลักษณะในการตั้งโรงงานผลิตอาหาร ซึ่งจะต้องให้ความสำคัญตั้งแต่การเลือกวัตถุดิบ กระบวนการผลิต การขนส่งถึงมือผู้บริโภค และการควบคุมความสะอาดของบุคลากรที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้ได้ผลิตภัณฑ์ที่มีคุณภาพและปลอดภัยที่สุด เป็นการสร้างความน่าเชื่อถือให้กับโรงงานในระดับหนึ่งได้ชัดเจน การทำความเข้าใจว่ามาตรฐาน GMP คืออะไรจึงเป็นจุดที่ผู้ประกอบการต้องใส่ใจอย่างละเอียดถี่ถ้วน